Ekonomske veze Zapadnog Balkana sa EU i dalje najjače, ali Kina ubrzano napreduje

Među regionima u susedstvu Evropske unije, Zapadni Balkan je sa njom daleko više povezan nego sa bilo kojom drugom velikom silom, ali se Kina u poslednjih deset godina probila na drugo mesto po umreženosti sa regionom, uglavnom zahvaljujući snažnim vezama sa Srbijom, ocenjuje se u studiji Fondacije Bertelsman, Bečkog instituta za međunarodne ekonomske studije (WIIW) i Evropskog centra za međunarodnu političku ekonomiju (ECIPE).

Indeks geoekonomske interkonektivnosti, koji je danas objavljen, na osnovu 43 indikatora iz oblasti trgovine, finansija i politiške strategije pokazuje ekonomsku međupovezanost EU sa njenim susedima u periodu od 2010. do 2023. godine, a u odnosu na to koliko su te susedne zemlje ili regioni ekonomski umreženi sa SAD, Kinom i Rusijom.

Istraživanje GEOII pokazuje da je u svom okruženju EU u tri ispitane oblasti i dalje vodeća ekonomska sila, znatno ispred Kine, Rusije i SAD, ali da je u nekim važnim regionima ti rivali sustižu i da njenu poziciju ugrožavaju jačanje geostrateških rivalstava i globalna ekonomska pomeranja. 

Indeks, koji se odnosi na evropsko Istočno susedstvo, Zapadni Balkan, Tursku i južni Mediteran, pokazuje da EU od 2021. godine, iako i dalje najvažniji ekonomski partner, kontinuirano gubi uporište, posebno u južnom susedstvu i u Tuskoj. 

U periodu od 2010 do 2013. Kina je sistematski jačala svoje prisustvo u okruženju EU u oblastima kao što su trgovina visokom tehnologijom i investicije, a Rusija i dalje igra značajnu ulogu zahvaljujući energentima i poljoprivredi. Uloga SAD, koje su i inače bile ograničeno ekonomski prisutne, u tom periodu je dodatno opala i one se ekonomski sve više povlače it tih regiona.

Kada je reč o konkretnim regionima, EU je i dalje zadržala najsnažniji ekonomski uticaj na Zapadnom Balkanu i u istočnom susedstvu, posebno u Ukrajini i Moldaviji, koje su se zbog rata ili hibridnih napada Rusije jače vezale za EU.

Ipak, Kina polako osvaja teren na Zapadnom Balkanu i u južnom, mediteranskom susedstvu, prvenstveno zahvaljujući infrastruktrnim projektima i jačanju trgovinskih veza. Turska je i dalje čvrsto vezana uz EU, ali su i Kina i Rusija pojačale svoje prisustvo u toj zemlji strateškim investicijama i energetskim partnerstvima.

Zapadni Balkan je, kako se navodi, daleko više povezan sa EU nego sa bilo kojom drugom velikom silom i ta međusobna veza je bila iznenađujuće stabilna u posledjnoj deceniji, izuzimajući neke povremene manje fluktuacije. 

Veze Kine sa regionom su rasle i ona je, prvenstveno zahvaljujući snažnim vezama sa Srbijom, u proteklih pet godina pretekla i SAD i Rusiju i izbila na drugo mesto. Ekonomsko prisustvo Rusije, kao i ono SAD, u tih deset godina je na silaznoj putanji.

Na Zapadnom Balkanu EU i je i dalje najsnažnije umrežena u sve tri oblasti - trgovini, finansijama i politici, iako je u politici, odnosno političkoj strategiji, odmah na drugom mestu Rusija, ispred Kine, dok je u toj oblasti EU na silaznoj putanji od 2018. godine kada je beležila vrhunac povezanosti.  

Najsnažniju interkonektivnost sa EU ima Albanija, slede Bosna i Hercegovina i Severna Makedonija, a nešto su slabije Srbija i Crna Gora, navodi se u studiji i dodaje da, "verovatno suprotno očekivanjima" Kosovo ima najslabiju ekonomsku interkonektivnost sa EU ima Kosovo, koja je ujedno i najnestabilnija "zbog snažnih promena individualnih indikatora, i donekle i slabog kvaliteta podataka".

Po vezama sa Kinom prednjači Srbija, koja ima i bliske političke veze sa tom zemljom, a slede Crna Gora i Makedonija, dok su ekonomske veze Kine sa preostale tri zemlje Zapadnog Balkana znatno manje, navodi se u istraživanju GEOII.

U studiji se ukazuje i na oblasti u kojima EU može dodatno da ojača svoju geoekonomsku ulogu i sugeriše u kojim oblastima je potreban oprez kako Unija ne bi izgubila uporište. 

Navodi se da u svetlu politike sile, ekonomsko povezivanje više nije nikakav perpetuum mobile, nego strateški instrument koji može da obezbedi stabilnost i uticaj. 

Da bi zadržala i osnažila svoju poziciju regionalnog lidera, EU treba da produbi ekonomske veze sa susedima i ponovo ispregovara i modernizuje davno potpisane trgovinske ugovore. To, kako se navodi u studiji, obuhvata i smanjivanje necarinskih barijera (NTM) i otvaranje tržišta, posebno za poljoprivredne proizvode.

EU mora da da reformiše i svoj pristup proširenju tako što će identifikovati nove načine ubrzavanja integracije Zapadnog Balkana, Ukrajine i Moldavije, a to "treba da uključi i opciju postepene ili delimične integracije pošto je sadadašnji proces isuviše spor i rigidan", piše u istraživanju GEOII.

Ujedno, EU u celom okruženju treba efikasnije da ulaže u inovacije, retke minerale i digitalnu infrastrukturu, a za jačanje njenog uticaja ključni su i trajniji aranžmani o pristupu tržištu, podsticanje investicija i balansirano uslovljavanje kreditnih instrumenata.