Godišnjica oslobođenja Atine od nacističke okupacije 1944.

Atina danas proslavlja godišnjicu svog oslobođenja od nacističke okupacije pre 80 godina, doba posebno obeleženo strahovitom glađu, a taj događaj je dugo bio skriven u Grčkoj zbog građanskog rata koji je usledio.

U centru Atine, u nekadašnjem sedištu Gestapoa, sada je - robna kuća.

Samo diskretan spomenik podseća da su tu bile kancelarije i mučilište nacističke tajne policije tokom okupacije Hitlerovih trupa od 1941. do 1944. godine.

Hiljade boraca otpora su mučene i ubijene tokom jednog od najnasilnijih perioda u savremenoj grčkoj istoriji.

"U nekoj drugoj evropskoj zemlji to mesto bi bilo muzej", rekao je za AFP Menelaos Haralabidis, istoričar specijalizovan za okupaciju.

Mesta sećanja na taj period "nisu dovoljno istaknuta, a za pojedine velike događaje nema čak ni spomenika", rekao je on.

Narodna narodnooslobodilačka armija (ELAS), masovni pokret komunističkih boraca otpora, 12. oktobra 1944. godine je umarširala na Trg Sintagma ispred Parlamenta, a pozdravile su je stotine hiljada ljudi.

To je bio kraj ubilačke okupacije. Grčku je Vermaht opustošio i naišao na ogroman otpor stanovništva.

Širom Grčke 250.000 ljudi je umrlo od gladi, uključujući 45.000 ljudi u Atini i Pireju. Istrebljeno je više od 86 odsto jevrejske zajednice u Grčkoj.

Britanski istoričar Mark Mazover u referentnom delu "Hitlerova Grčka" objašnjava da je glad bila posledica "nesposobnosti grčke kolaboracionističke vlade (...) da snabdeva Atinu", kao i uništenja puteva i pruga.

Oslobođenje Atine je brzo pomračeno sukob policije i komunista ELAS-a u decembru 1944. Usledio je građanski rat (1946-1949), poraz komunista i pobeda monarhističke desnice uz britansku i američku vojnu pomoć, pa  decenije političkih previranja.

"Građanski rat u Grčkoj, kao i u Španiji, duboko je traumatizovao društvo što ga je sprečilo da se pozabavi sećanjem na određene događaje iz prošlosti", rekla je istoričarka Tasula Vervenioti.

Ona upozorava da "ako ne upravljamo svojom prošlošću, postoji rizik da izgubimo mesta sećanja".

Ove godine, Skupština opštine Atina je pozvala građane da dođu na konferencije i izložbe da bi "odali počast svima koji su se borili za demokratiju i slobodu".

"Čuvamo pamćenje da bi najmlađi mogli da uče i odlučuju o svojoj budućnosti", nedavno je potvrdio  Haris Dukas, socijalistički predsednik Atine, centralne opštine istoimenog glavnog grada koji nema jedinstvenu gradsku upravu.

Za Menelaosa Haralambidisa, "nacionalni otpor nacistima u Grčkoj, posebno levice, osuđen je na zaborav zbog žestoke konfrontacije desničarskih partija s komunistima" tokom Hladnog rata.

Tek 1981. godine, kada je na vlast došla prva socijalistička vlada, "Nacionalni otpor" je zvanično priznat.

Pored toga, istorijska istraživanja su dugo bila otežana jer su neke policijske arhive bile nedostupne.

Levičarska vlada Grčke Aleksisa Ciprasa je 2017. godine osnovala Direkciju za istoriju Grčke policije. Ali do sada policijski arhivi nisu integrisani u Državnu arhivsku organizaciju, što ne garantuje njihovo sistematsko istraživanje, smatraju stručnjaci.

Poslednjih godina je poraslo interesovanje Atinjana za njihovu prošlost: desetine hrle na "istorijske šetnje" Menelaosa Haralambidisa tragom nacističke okupacije.

Za razliku od mnogih evropskih zemalja koje obeležavaju kapitulaciju Trećeg rajha, Grčka slavi svoj ulazak u Drugi svetski rat 28. oktobra 1940. godine kada je grčki diktator Joanis Metaksas rekao "Ne!" Emanuelu Graciju, italijanskom ambasadoru koji je od njega tražio da popusti pred italijanskim snagama Benita Musolinija. Grčka im se međutim suprotstavila i isterala ih sve do polovine teritorije Albanije, ali tada su stigle trupe Hitlerove Nemačke i Grčka je pala.