Projekti koji se promovišu kao zelene oaze Beograda uključuju ogromne podzemne objekte

Na Novom Beogradu, koji i dalje predstavlja najveći prostorni resurs centralnog područja grada, u toku je izrazito negativan trend planiranja masivnih podzemnih kvadratura koje ugrožavaju ekosistemsku ulogu zelenih površina, piše docent na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu Ivan Simić.

U tekstu za portal Klima101, Simić navodi da novi planovi detaljne regulacije i urbanistički projekti kao što su Plan generalne regulacije za područje IMT-a i novi urbanistički projekti duž ulice Jurija Gagarina povećavaju svoje kvadrature gotovo pa "neprimetno" – i na štetu kontakta sa prirodnim tlom.

"Naime, ovi planovi i projekti se u javnosti promovišu kao zelene oaze, linijski parkovi i koridori, ali oni uključuju ogromne podzemne kvadrature, uključujući podzemne garaže, ispod svojih planiranih zelenih elemenata", kaže Simić.

On navodi plan detaljne regulacije za područje IMT II na Novom Beogradu kao veoma ilustrativan primer kako se podzemne građevinske linije koriste toliko ekstenzivno da ugrožavaju ekosistemsku ulogu zelenih površina.

"Naime, ono što se ovim planom, ali i u javnosti promoviše kao 'zelena linija' se u velikoj meri (minimum 46 odsto) nalazi iznad podzemnih nivoa planiranih objekata, ili u sklopu parcela za druge javne namene. To znači da je za zelenilo u kontaktu sa tlom preostalo veoma malo prostora, i to u vidu relativno uskih koridora. U kombinaciji sa drugim sadržajima koji takođe spadaju u 'slobodne površine', zelenilo se ovde može ostvariti većinski u vidu drvoreda, ali bez prostora za park koji može da podrži usluge ekosistema", objašnjava Simić.

"Usluge" koje bi zelenilo trebalo da omogući nisu samo za potrebe komfora i rekreacije stanovnika, već se one prepoznaju kao ekosistemske i ključne su za prilagođavanje i opstanak, ne samo ljudi, već i celokupne žive zajednice u okviru jednog urbanog ekosistema.

Da bi zeleni prostori u gradu uspešno odgovorili ovom pozivu nije više dovoljno razmatrati ih samo kroz kvantitet i dostupnost. Kako bi moglo da omogući ekosistemske usluge, ključno svojstvo zelenila je zemljište. Prirodni zemljišni pokrivač i nepromenjeni slojevi zemljišta su neophodni za osnovne metaboličke procese jednog ekosistema koji se ogledaju kroz kruženje materije i protok energije.

"Ovo ima direktne implikacije na urbano planiranje jer se tradicionalno zoniranje putem namene površina sada povezuje sa parametrom zemljišne podloge objedinjujući tako fizička svojstva zemljišta sa dominantnim ljudskim aktivnostima", dodaje Simić.

On dalje ističe da prirodno zemljište može da upije daleko veće količine vode od žardinjera, zelenih krovova, fasada i drugih rešenja koja jesu "zelena", ali koje ne odlikuje kontakt sa prirodnim tlom.

"Zapravo, ukoliko pratimo koncept 'grada sunđera', svi ovi mali elementi imaju ulogu finih receptora i primaju atmosferske vode koje dalje preko prirodnih drenažnih puteva i bioretenzija opet završe u prirodnom tlu, zaokružujući tako svoj prirodni ciklus. Sistem sunđera se tako sastoji od velikih i malih upijača koji zajednički daju doprinos u sprečavanju urbanih poplava kada pojedine ulice postaju bujični vodotokovi, a naselja privremena 'jezera'", navodi Simić.

Kao još jedan ilustrativan primer ugrožavanja ključnog elementa zelene infrastrukture Simić navodi i urbanistički projekat za podzemnu garažu ispod parka kod hotela Bristol u beogradskoj Savamali.

Naime, ovaj park je jedini veći element zelene infrastrukture u uslovima visoke izgrađenosti Savamale, koja je dodatno opterećena izgradnjom "Beograda na vodi". U takvim uslovima je potpuno očuvanje zelene površine u direktnom kontaktu sa tlom apsolutni prioritet.

Umesto da se rešenja za parkiranje tražile u okviru drugih, pre svega privatnih parcela na području "Beograda na vodi", Simić ističe da je žrtvovan javni park koji bi izgradnjom podzemnih garaža bio ekološki devastiran.

"Dok su Beograd i Srbija uopšte još uvek u kandžama investitorskog urbanizma, mnogi evropski i svetski gradovi odustaju od agresivne intervencije na tlu, uvodeći regulativu koja ograničava podzemne nivoe objekata, a nekadašnje industrijske lokacije tretiraju kao dragoceni resurs u centru grada gde se zelene površine mogu širiti i revitalizovati", piše Simić.

Iako se u urbanim sredinama ne može računati samo na površine koje su u direktnom kontaktu sa tlom, Simić naglašava da se njihovo prisustvo mora biti planski definisano i zakonski obezbeđeno ne bi li "zeleni sistem" funkcionisao.

U gradovima, posebno u njihovim centralnim područjima, dominiraju gusto izgrađene površine sa visokim procentom zauzetosti javnih i privatnih parcela. U takvim uslovima, svaki element zelenila je značajan, ali neophodno je i prisustvo prirodnog zemljišnog pokrivača.

Zato je potrebno uvesti neku vrstu sistematizacije površina na osnovu kritičnih ekoloških parametara (kao što je poroznost zemljišnog pokrivača) kako bi se obezbedila sistemska funkcionalnost i povezanost zelenila.

Simić navodi da je sistem zelenih površina hijerarhijski ustrojen i može se, radi ilustracije, uporediti sa ljudskom anatomijom.

"Prsti na ruci su neophodni delovi tela bez kojih bi čovek izgubio vitalnu funkcionalnost, ali nisu jednako značajni i ne mogu zameniti kičmeni stub. Tako je i sa "zelenom anatomijom" grada: drvoredi, žardinjere, zeleni krovovi i fasade su neophodni elementi sistema, ali ne mogu biti zamena za gradske šume, parkove i zeleno-plave koridore", objašnjava Simić za Klima101.

Simić ističe da, kao što su parametri izgradnje obavezujući i strogo kontrolisani, tako bi trebalo učiniti i u pogledu ekoloških parametara, ne bi li se obezbedili uslovi za razvoj zelene infrastrukture kao ključnog gradskog resursa za prilagođavanje klimatskim promenama.

"U suprotnom, Beograd će nastaviti da se razvija sa 'zelenim koridorima' koji su to samo na papiru, sa zelenilom kao pukim pokrivačem sive izgradnje, uključujući tu i onu podzemnu", istakao je Simić.